دکتر على‌اکبر شعارى‌نژاد دربارهٔ اهميت و ارزش ساخته‌هاى کودکان چنين مى‌نويسد: ”هنگامى که بچه‌هاى من کوچک بودند از حمامى محله درپوش نوشابه‌ها را مى‌گرفتم و در اختيار بچه‌ها مى‌گذاشتم تا آنها را سوراخ، رنگ و ... کنند و هرچه مى‌خواستند با آنها بسازند. قوطى‌کبريت‌هاى خالى را هم در اختيار آنها مى‌گذاشتم تا با آنها هرچه مى‌خواستند بسازند. از دوستانم مى‌خواستم که روزنامه‌ها و مجلات را دور نريزند و آنها را به‌دست بچه‌ها مى‌دادم و آنان با قيچى هرچه دوست داشتند با آن کاغذها مى‌ساختند.“
متأسفانه، بعضى از پدر و مادرها همه چيز را به‌صورت آماده شده براى کودک خود تهيه مى‌کنند و بر اين گمان هستند که با خريدن اسباب‌بازى‌هاى گرانبها و زياد زمينهٔ رشد فکرى و شکوفائى استعدادهاى کودک را فراهم مى‌آورند و خدمت بزرگى به فرزند خود مى‌کنند.
گرچه تهيه و خريد اسباببازى براى کودک لازم است، بايد توجه داشته باشيم که وقتى براى او يک قاشق کوچک اسباببازى مى‌خريم، وى را از لذت ساختن قايق با قطعه‌اى چوب يا آکاسيف به‌دست خودش، محروم مى‌سازيم.
دختر بچه‌ها اغلب از عروسکى که خود آنها با پارچه و يا کاموا درست مى‌کنند، خيلى بيشتر از عروسکى گرانبها که براى آنها مى‌خريم خوششان مى‌آيد و دوست دارند با آن بازى کنند.
پدر و مادرها بايد متوجه اين امر باشند که علاوه بر تهيه و خريد اسباب‌بازى‌هاى مناسب، سعى کنند با در اختيار قرار دادن ابزارهائي، مانند چکش، ميخ، قيچى و ... (با توجه به سن کودک) و وسايل اضافى و دور ريختنى که پيشتر نام برده شد، زمينهٔ سازندگي، خلاقيت، ابتکار، نوآورى و سرگرمى کودک را فراهم سازند.
پدر و مادرها دقت کنند که وقتى کودکان در حال ساختن اسباببازى و يا چيزهائى ديگر هستند، دخالت آنان در کارهاى کودکان هر اندازه کمتر و غير مستقيم باشد، بهتر است. براى مثال، اگر کودکى مشغول ساختن اسباببازى و يا نقاشى است، پدر و مادر نبايد به بهانه‌هاى گوناگون عقايد و سليقهٔ خود را به او تحميل کنند. بهتر است او را آزاد بگذارند تا بتواند تصورات، تخيّلات و ابتکارات خود را به‌طور طبيعى نشان دهد.
چنانچه کودک از پدر و مادر تقاضاى راهنمائى و کمک کرد، آنان با تشويق و راهنمائى‌هاى کوتاه و واضح و در همان حد خواستهٔ کودک، او را راهنمائى کنند و از توضيحات اضافى خوددارى ورزند. دخالت بزرگترها به هنگام ساختن اسباببازى و يا کارهاى ديگر، ممکن است کودکان را عصبانى و يا وابسته کند. در هر دو صورت، به استقلال فکرى و حس اعتماد به نفس کودکان آسيب مى‌رساند.
فوايد ساختن اسباببازى به‌وسيلهٔ خود کودک
- وقتى کودک چيزى مى‌سازد، حس اعتماد و اطمينان به خود در وى افزايش مى‌يابد و سبب رشد اعتماد به نفس کودک مى‌شود.
- ذوق و استعداد هنرى کودک پرورش مى‌يابد.
- هماهنگى فکر و چشم و دست او تقويت مى‌شود و پرورش مى‌يابد.
- انرژى عصبى و روانى و حس کنجکاوى وى جهت صحيحى مى‌يابد.
- نيروى مشاهدهٔ کودک را دقيق مى‌سازد.
- موجبات رشد و پرورش قوهٔ خلاقيت، ابتکار و سازندگى کودک را فراهم مى‌سازد.
- موجب شکوفائى استعدادهاى بالقوهٔ کودک مى‌شود و او، بدين‌وسيله، به توانائى‌ها و ضعف‌هاى خود پى خواهد برد.
- تماس کودک را با طبيعت زياد و او را با قوانين طبيعت آشنا مى‌سازد.
- کودک، با ساختن اسباببازى و چيزهاى ديگر، به مفاهيم بسياري، از قبيل: بالا، پائين، عقب، جلو، بزرگ، کوچک، متوسط، سنگين، سبک، زير، روي، داخل، خارج و هندسى پى خواهد برد.
دليل خراب کردن اسباببازى
واقعيت اين است که بزرگسالان براى اشياء ارزش فراوان قائل هستند، حال آنکه همان اشياء در نظر کودکان ارزش چندانى ندارند.
جاى تأسف است که در نظر ما بزرگسالان اشياء بيشتر از کودکان ارزش دارند. ما به مبل، صندلي، لباس، اسباب‌بازى‌ها و ديگر وسايل آنچنان وابسته شده‌ايم که وقتى کودکان از آنها مراقبت نمى‌کنند، خشمگين مى‌شويم.
براى بعضى از پدر و مادرها گلدان کريستال، عکس خانوادگي، شىء قديمى و غيره داراى چنان ارزشى است که گوئى بدون آن نمى‌توانند زندگى کنند. حال آنکه، در بيشتر اوقات، نبودن اين اشياء کوچکترين اثرى در سعادت و خوشبختى خانواده‌ها ندارد. در نظر کودک اشياء قيمتي، براى بازى کردن، با ديگر اشياء هيچ تفاوتى ندارد و او نمى‌تواند به‌منظور مواظبت از آنها توجه ويژه مبذول دارد.
عشق به اشياء در نزد عده‌اى از پدران و مادران شديدتر از عشق به کودک است و چون خواسته‌هاى کودکان با خواسته‌هاى بزرگسالان تفاوت دارد، ميان آنها کشمکش و تنش به‌وجود مى‌آيد.
شکستن و خراب کردن اسباب‌بازى‌ها و وسايل ديگر به‌وسيلهٔ کودکان دلايل گوناگونى دارد که به بيان مهمترين علل روانى و تربيتى آن مى‌پردازيم:
- حس کنجکاوى و علاقه به پرسش و آگاهى از ابتداى زندگى همراه انسان است. انسان تمايل دارد که از ماهيت اشياء مطلع شود و به علل ايجاد پديده‌ها آگاهى يابد و اسرار طبيعت را کشف کند.
کودک، وقتى چشم به اين دنيا مى‌گشايد، از هيچ چيز اطلاعى ندارد و از همان روزهاى آغازين زندگى در صدد شناخت اشياء است و با هر نگاهى که به اطراف مى‌افکند و هر دقتى که در چهره‌ها مى‌کند و هر توجهى که به اشياء مبذول مى‌دارد، مى‌خواهد چيزى بياموزد و مجهولى را براى خود معلوم سازد.
او به اشياء دقيق مى‌شود و آنها را با دست لمس مى‌کند و رفته‌رفته اجسام کوچک را حرکت مى‌دهد و بالا و پائين مى‌پرد و به صداها دقيق مى‌شود و رفت و آمدها و حرکات را زير نظر مى‌گيرد. خلاصه آنکه، او مى‌خواهد همه چيز را بشناسد، از اين‌رو، به همه جا سر مى‌کشد و مى‌خواهد از همه‌چيز سر درآورد، هر صدائى را بشنود، هر چيزى را ببيند، لمس کند، بچشد و ببويد. راجرز معتقد است: ”که کودک در درون خود اين ادراک (Perception) را دارد که در مورد اشياء مکانيکى و چگونگى کارکرد (Function) آنها کنجکاوى کند. اين نيازى درونى و شخصى است که کودک به‌وسيلهٔ جدا کردن اسباب‌بازى‌هاى خود (قطعه قطعه کردن اسباب‌بازى‌ها) و اشياء ديگر نظير راديو، ضبط، چراغ‌قوه و ... ابراز مى‌دارد. اين‌گونه فعاليت‌ها براى کودک بسيار جذاب و ارضاء‌کننده است (زيرا به نياز خود (Self) پاسخ مناسب را مى‌دهد)“.
منظور و هدف کودک از خراب کردن اسباب‌بازي، غالباً اين است که مى‌خواهد از اسرار درون اسباببازى سر درآورد و آگاه شود. مى‌خواهد بداند از چه ساخته شده است و چه چيزهائى در درون خود دارد و اين ميل به آگاهى و دانستن است که کودک را تهييج و ترغيب مى‌کند تا از درون اسباب‌بازى‌ها سردرآورد.
آ.اس.نيل در اين‌باره مى‌نويسد: ”کودک سالم و متعادل خيلى از اسباب‌بازى‌هاى خود را مى‌شکند تا درون آنها را کشف کند. کودک مستقل، تحت تأثير ”من“ طبيعى خود و نه فشارها و توصيه‌هاى خارجى است.“
بنابراين، بر پدران و مادران است که با بينش، بصيرت و سعهٔ صدر در برابر رفتارهاى کودک واکنش مناسب نشان دهند و اگر کودک آنان ميل به کشف، کنجکاوى و خراب شدن وسايل را نداشت، بايد در سلامت وى دچار شک و ترديد شوند و به دنبال علت آن باشند.
- ميل به خلاقيت، کشف و آشنائى از درون اشياء و آگاه شدن از طرز کار وسايل از ديگر دلايل است.
- گاهى هم کودک به‌منظور جلب توجه خرابکارى مى‌کند که اين نشان مى‌دهد از کم‌توجهى ديگران به خودش رنج مى‌برد. در چنين اوقاتي، بايد توجهات واقعى و مخلصانهٔ خودتان را نشان دهيد و از نظر محبت کودک را ارضاء کنيد.
- کودک وقتى مى‌بيند به کودک ديگرى بيشتر محبت مى‌شود، حسادت خود را با خراب کردن اسباببازى آن کودک نشان مى‌دهد. در اين‌صورت، بايد او را از علاقهٔ خود به وى مطمئن کنيد تا امنيت‌خاطر يابد. سرزنش کردن و يا واداشتن به عذرخواهى کار درستى نيست.
- بعضى اوقات کودک در دوست‌يابى و برقرارى ارتباط ضعيف است و اسباب‌بازى‌ها و وسايل ديگران را خراب مى‌کند. راه‌حل مناسب اين است که پدر و مادر فرصت‌هاى بازى جمعى و معاشرت با ديگر کودکان را براى او فراهم آورند.
- يکى ديگر از دلايل خراب کردن اسباب‌بازى‌ها و وسايل، سرکشى کودک در برابر اقتدار سرکوبگر پدر و مادر است.
- بعضى اوقات شکستن و خراب کردن به‌منظور سرگرمى و تفريح صورت مى‌گيرد. بعضى وقت‌ها در شکستن، به زمين کوبيدن، پاره کردن، خط کشيدن روى ديوار، لذت‌هائى نهفته است و کودک بدين ترتيب ارضاء مى‌شود.
اگر بزرگترها هم به فکر ارزش مادى اشياء نبودند، گاهى اين لذت‌ها را براى خودشان مباح مى‌دانستند و از شکستن و خراب کردن لذت مى‌بردند. بنابراين، خيلى جاى خرده گرفتن بر کودک نيست و مى‌توان کاغذهاى باطله، روزنامه‌هاى کهنه و اسباب و لوازم دور ريختنى را در اختيار او گذاشت تا از تار و مار کردن آنها لذت ببرد. حتى مى‌توان روى قسمتى از ديوار مقوائى نصب کرد تا هرچه مى‌خواهد روى آن خط بکشد و تفريح کند.
- اسباب‌بازى‌هائى که براى کودک تهيه مى‌کنيم، بايد با سطح درک و فهم کودک متناسب باشد؛ زيرا وقتى کودک نتواند از اسباببازى استفاده و با آنها بازى کند و از لحاظ فکرى فشار زيادى بر او وارد آيد، ممکن است خشمگين شود و اسباببازى را بشکند.
برای مشاهده ادامه مطلب کلیک کنید
نسخه قابل چاپ
ارسال این صفحه به دوستان